مهریه امروزه به یکی از مهمترین مباحث در زمینه ازدواج و طلاق و به طور کلی پروندههای حوزه خانواده تبدیل شده است و این مسئله به ویژه در سالهای اخیر و با توجه به افزایش قیمت سکه و البته تعیین مهریههای سنگین از سوی برخی از خانوادهها شکل بحرانیتری هم به خود گرفته و به یکی از معظلات اجتماعی تبدیل شده است.
در این مقاله از محاق قصد داریم به جنبههای مختلف مهریه بپردازیم؛ برای این کار ابتدا از تعریف مهریه و ماهیت حقوقی آن آغاز میکنیم و در زمینه سقف 110 سکه برای پرداخت آن بحث میکنیم. همچنین به سوالاتی در زمینه زندان مهریه و حکم جلب برای مهریه و پاسخ میدهیم و در کنار اینها موضوعات مختلف دیگر در حواشی مهریه را مرور میکنیم.
مهریه چیست؟
به طور کلی و بر اساس تعریف شرعی و قانونی مهریه، آنچه به عنوان مهریه نامیده میشود مالی است که مرد متعهد میشود پس از جاری شدن صیغه عقد و هر زمان که زن آن را طلب کند، به او بپردازد.
ماده 1082 قانون مدنی ایران میگوید: “به مجرد عقد، زن مالک مهر میشود و میتواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید.” پس آنطور که این ماده بیان میکند بلافاصله پس از عقد نکاح میان زوجین، زن مالک مهریه شده و حتی مسائلی مانند رابطه نامشروع، نشوز زن یا عدم تمکین هم نمیتواند جلوی مالکیت او را بگیرد، هر چند در بعضی موارد زن مستحق مهریه نشده و مرد میتواند از پرداخت آن امتناع کند.
در نظر داشته باشید که مهریه حتما باید مال و قابل تملک باشد و هر مهری که مال نباشد باطل است، چون مال قابلیت توقیف و وصول دارد. پس اعضای بدن را نمیتوان به عنوان مهریه انتخاب کرد و اگر این کار انجام شود مهریه باطل خواهد بود و همچنین نمیتوان مالی که در آینده کسب میشود (مانند ساختمانی که در آینده خریداری خواهد شد) را به عنوان مهریه تعیین کرد.
برخلاف عقد موقت، در عقد دائم وجود مهریه از شرایط لازم صحت عقد نبوده و برهمین اساس مهریه به مهر المسمی، مهر المثل و مهر المتعه تقسیم میشود.
در شرایط پرداخت مهریه هم دو دستهبندی وجود دارد که عبارتند از: مهریه عند المطالبه و مهریه عند الاستطاعه.
-
مهر المسمی چیست؟
اگر در زمان عقد میزان مهریه تعیین شود به آن مهر المسمی میگویند. هرچند در قانون مدنی تعریفی از این نوع مهریه ارائه نشده است، اما با توجه به فقه و مواد قانون مدنی در مورد آن میتوان گفت مهرالمسمی همان مال مشخصی است که با توافق زوجین در هنگام عقد تعیین میشود. البته انتخاب میزان این نوع مهر را میتوان به شخص دیگری نیز واگذار کرد و زن به عنوان مفوضه المهر هرآنچه داور انتخاب کرد را به عنوان مهریه بپذیرد.
-
مهر المثل چیست؟
همانطور که گفتیم در عقد دائم تعیین مهریه الزامی نیست و اگر در زمان عقد مهر تعیین نشده باشد، با توجه به عرف و وضعیت زن از لحاظ سن، تحصیلات، موقعیت خانوادگی و اجتماعی، زیبایی و… و با توجه به زمان و محل سکونت مبلغی به عنوان مهریه تعیین میشود که مهرالمثل نام دارد. میزان مهرالمثل توسط کارشناس دادگستری تعیین میشود.
ماده 1091 قانون مدنی در این باره میگوید: “برای تعیین مهرالمثل باید حال زن از حیث شرافت خانوادگی و سایر صفات و وضعیت او نسبت به امثال و اقران و اقارب و همچنین معمول محل و غیره در نظر گرفته شود.”
همچنین در ماده 1093 قانون مدنی بیان شده: “هرگاه مهر در عقد ذکر نشده باشد و مرد زن را بعد از نزدیکی طلاق دهد، زن مستحق مهرالمثل خواهد بود.”
بنابراین دو شرط ذکر نشدن میزان مهریه و ایجاد رابطه جنسی بعد از عقد از الزامات تعیین مهرالمثل هستند.
-
مهر المتعه چیست؟
طبق ماده 1093 قانون مدنی “هرگاه مهر در عقد ذکر نشده باشد و شوهر قبل از نزدیکی و تعیین مهر زن خود را طلاق دهد، زن مستحق مهرالمتعه است.” علاوه بر این مطابق ماده 1094 قانون مدنی “برای تعیین مهرالمتعه حال مرد از حیث غنا و فقر ملاحظه میشود.”
پس برخلاف مهرالمثل که وضعیت زن تعیینکننده میزان مهریه بود و مهر پس از انجام رابطه زناشویی برعهده مرد قرار میگرفت، مهرالمتعه پیش از رابطه جنسی و براساس وضعیت اقتصادی مرد تعیین خواهد شد.
مهریه به نرخ روز
معمولاً مهریه به صورت سکه و یا وجه نقد تعیین میشود. اگر میزان معینی سکه برای مهر زن تعیین شده باشد، مطابق قانون باید تعداد دقیق آن به زوجه پرداخت شود اما با توجه به نرخ تورم و کم شدن ارزش پول، میزان مهریهای که در سالهای پیشین به صورت وجه نقد در نظر گرفته شده به نرخ روز حساب میشود.
محاسبه نرخ روز مهریه بر مبنای شاخص کل بهای کالاها و خدمات مصرفی در مناطق شهری ایران که از سوی بانک مرکزی منتشر میشود، انجام خواهد شد. برای محاسبه این رقم، مبلغ تعین شده مهر زوجه در عقدنامه در عدد شاخص سال قبل ضرب و در انتها تقسیم بر عدد شاخص سال وقوع عقد میشود. درنظر داشته باشید که اگر زوج فوت شده باشد، تاریخ مطالبه مهریه در این فرمول اثری نخواهد داشت.
سقف مهریه چقدر است؟
طبق ماده ۱۰ قانون مدنی، “قراردادهای خصوصی نسبت به کسانی که آن را منعقد نمودهاند در صورتی که مخالف صریح قانون نباشد نافذ است” و مهریه نیز قراردادی دوجانبه میان زوجین شناخته شده و قانون به طور خاص به میزان تعیین آن ورود نکرده، اما برای رفع اثرات سوء مهریههای غیرمتعارف، سازوکارهایی تعیین کرده است.
پیش از این بدون در نظر گرفتن سقفی خاص، هر میزان بدهی بابت مهر زوجه از سوی دادگاه با حکم جلب مرد همراه میشد، اما با بالا رفتن فشار اقتصادی و افزایش قیمت سکه و برای کاهش میزان زندانیان مهریه، با تعیین شدن سقف 110 سکه، دیگر حکم حبسی برای مبالغ بالاتر از آن صادر نشد. در این پروندهها، برای دریافت مابقی مهریه، زن باید دادخواست مطالبه طلب به دادگاه ارائه کند و اگر مرد اعسار خود را ثابت کند، مازاد مهر نیز قسط بندی میشود.
-
بیشتر بخوانید:
در چه شرایطی مهریه به زن تعلق نمیگیرد؟
برخلاف باور عامه مردم، ناشزه بودن (تمکین نکردن زن از شوهر)، بیمار، مجرم و خیانتکار بودن یا حتی رابطه نامشروع زن، مانع حق او بر مهریه نبوده و مرد مکلف به پرداخت مهریه به اوست، اما در بعضی موارد وظیفه پرداخت مهر زوجه از مرد ساقط میشود. این موارد عبارتند از:
- ماده ۱۰۸۹ قانون مدنی: “هرگاه عقد ازدواج (دائم یا موقت) بین زوجین به دلیلی باطل بوده باشد و بین آنها نزدیکی واقع نشده باشد زن حق مهر ندارد.”
- ماده ۱۱۰۱ قانون مدنی: “هر گاه به دلیلی نکاح بین زوجین، فسخ گردد و بین آنها نزدیکی واقع نشده باشد زن مستحق مهر نخواهد بود.” البته این ماده استثنائی دارد و اگر مرد عنن باشد یعنی توانایی عمل زناشویی نداشته باشد و عقد فسخ شود، زن حق گرفتن نیمی از مهریه را خواهد داشت.
انتقال اموال برای فرار از پرداخت مهریه چه مجازاتی دارد؟
طبق قانون اگر مرد برای فرار از دین و پرداخت نکردن مهر زوجه اقدام به تبانی و فروش اموال خود به صورت صوری کند، زن میتواند از او شکایت کرده و با اثبات این موضوع در دادگاه معامله باطل شده و اموال به نفع زن توقیف و فروخته میشوند.
طبق قانون نحوه اجرای محکومیتهای مالی تصویب شده در سال ۱۳۹۴ “انتقال مال به دیگری به هر نحوی و به هر وسیلهای که باشد موجب حبس تعزیری و جزای نقدی درجه شش یا جزای نقدی معادل نصف محکوم به یا هر دو مجازات است.”
باید این موضوع را بدانید که نه تنها فردی که اقدام به انتقال اموال کرده محکوم میشود، بلکه شخصی که اموال به نام او منتقل شده هم مجرم شناخته شده و در حکم شریک جرم محکوم به پرداخت مال به عنوان جریمه میشود.
مهریه زندان دارد؟
مهریه ثبت شده در سند ازدواج (چه دائم و چه موقت)، دینی است بر گردن مرد و مانند هر دین مالی دیگر، زن میتواند برای دریافت آن به دادگاه رجوع کرده و درخواست طلب خود را بکند. اگر دادگاه حکمی در خصوص مهر زوجه صادر کند، مرد یک ماه فرصت دارد اعسار (عدم توان پرداخت) خود را به دادگاه ثابت کند. در صورت اثبات اعسار مهریه تقسیط شده و به مرد اعلام میشود.
در فرصت تعیین شده برای اثبات اعسار هیچ حکمی برای مرد صادر نمیشود ولی اگر بعد از گذشت این فرصت مرد برای پرداخت مهریه یا اقساط تعیین شده اقدام نکند، امکان جلب او وجود دارد.
از آنجا که سقف 110 سکه از مهریه ضمانت اجرایی دارد، اگر مردی این تعداد را کامل و یا به طور اقساط پرداخت کند، برای مابقی مهر حکم جلب برای او صادر نخواهد شد. در این مورد اگر زن بتواند ثابت کند مرد تمکن مالی دارد، میتواند با حکم دادگاه مابقی مهر خود را دریافت کند. همچنین اگر در روند دریافت مهریه، زن مالی را از مرد توقیف کند، تا زمان تعیین تکلیف و مزایده آن مال هم نمیتواند حکم جلب همسر خود را دریافت کند.
در خصوص مدت زمان زندان برای مردی که به دلیل بدهی مهریه جلب شده است میتوان گفت به دلیل آنکه مطالبهمهریه یک دعوای حقوقی است، تا زمان پرداخت بدهی و یا اثبات مجدد اعسار مرد به دادگاه، مدت زمان حبس طول خواهد کشید. در این مورد میزان اقساط مهریه برای رفع دین مرد براساس درآمد و وضعیت زندگی مرد تعیین میشود.
همچنین میتوانید مطالب مهمی را در زمینه مهریه طلاق توافقی در وبسایت محاق بخوانید.
قانون جدید مهریه سال 1401
هرچند شایعاتی درباره تغییر میزان سقف مهریه برای جلب زوج در یکی دو سال گذشته به گوش رسیده است، اما هیچ تغییری در این خصوص رخ نداد و همچنان سقف تعداد سکهها برای این مورد 110 عدد است و زوجه در صورت داشتن حداقل 110 سکه در مهریه خود میتواند حکم جلب همسر خود را دریافت کند. البته در این زمینه و با توجه به شرایط ایجاد شده در دوران بیماری کرونا ممکن است قضات دادگاه بنا به تشخیص خود در زمینه صدور حکم جلب برای 110 سکه نیز شرایطی را در نظر بگیرند اما این مسئله یک قانون عمومی نیست و با توجه به شرایط ویژه حاضر و بنا به تشخیص قاضی خواهد بود.
در مواردی که زوج بتواند اعسار (عدم توانایی) خود از پرداخت مهریه را ثابت کند، میتواند حکم تقسیط آن را بگیرد. اگر پس از تقسیط مهر زوجه، قسط مهریه از سوی وی پرداخت نشود، زن میتواند حکم جلب مرد را بگیرد. البته باید توجه داشت به دلیل رشد افسار گسیخته قیمت سکه و کاهش توان افراد در خرید آن، قوه قضاییه در تلاش است اقساط مهریه طوری تعیین شود که پرداخت آن برای افراد مقدور باشد.
جالب است بدانید، برخلاف تصور عامه مهر بالای 110 سکه نیز قابل دریافت است و برای دریافت آن زوجه باید لیست اموال همسر خود را به دادگاه ارائه کند تا دادگاه نسبت به توقیف این اموال اقدام کند. در این صورت برای مرد حکم جلب صادر نخواهد شد.
این نکته را هم مدنظر داشته باشید که اگر زوج بخاطر عدم پرداخت مهریه جلب و زندانی شود، این محکومیت تا زمانی که دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را ارائه نکند و یا مهر زوجه را پرداخت نکند ادامه خواهد داشت.
نکته قابل توجه دیگر در مورد پرداخت مهریه، انتقال اموال است. اگر قبل از ارائه دادخواست دریافت مهریه، مرد اموال خود را به نام فرد دیگری کند، ایراد قانونی ندارد اما انتقال اموال بعد از این دادخواست حکم فرار از دین داشته و زن میتواند درخواست توقیف آن مال را بدهد.