عقد هبه یا آنطور که به طور عمومی نامیده می‌شود، هبه، یکی از عقودی است که دانستن درباره آن برای عموم لازم است. هبه هر چند در لغت به معنای بخشش و هدیه است اما از منظر حقوقی پیچیدگی‌های زیادی دارد. عقد هبه جوانب متعددی دارد که آگاهی از آن می‌توان برای عموم مردم راهگشا باشد به‌ویژه موضوع مهم در این میان رجوع از هبه است که هم موضوع سوالات زیادی است و هم گاهی باعث بروز مشکلاتی می‌شود.
در این مطلب ابتدا به مرور عقد لازم و عقد جایز می‌پردازیم و پس از آن به این سوال مهم که عقد هبه چیست پاسخ می‌دهیم و در ادامه به موضوع رجوع از هبه و سایر مسایل مرتبط با هبه خواهیم پرداخت. با این مقاله از موسسه حقوقی استمرار قانون (محاق) همراه باشید.
عقد لازم و عقد جایز چیست؟ عقد هبه لازم است یا جایز
پیش از پرداختن به موضوعات مرتبط با عقد هبه، بهتر است به مفاهیم مرتبط با آن و به‌ویژه عقد لازم و عقد جایز بپردازیم.
عقد لازم عقدی است که هیچ یک از طرفین معامله نمی‌توانند آن را بر هم بزنند جز در موارد خاصی که قانون معین کرده است. این موارد خاص می‌تواند استفاده از خیارات قانونی باشد مانند عقد بیع و اجاره. در عقد بیع هیچ یک از بایع و مشتری حق بر هم زدن معامله را بدون رضایت دیگری ندارد، مگر در مواردی که قانون معین کرده است. مثلا چنانچه بایع، مغبون شده باشد (فریب خورده باشد) و این غَبن فاحش باشد می‌تواند قانونا و با استناد به خیار غبن معامله را فسخ کند.
در مقابل عقد لازم عقد جایز قرار می‌گیرد؛ عقد جایز عقدی است که هر یک از طرفین هر وقت که بخواهند، بتوانند آن را بر هم زند.
اگر هبه را عقد جایز بدانیم شخص هبه کننده هر زمان که بخواهد می‌تواند این عقد را به هم بزند و مال هبه شده را دوباره از آن خود کند. البته این رجوع به هبه باید در شرایط خاصی صورت بگیرد. اما اگر هبه را عقدی لازم بدانیم به محض تحقق آن دیگر امکان بر هم زدن عقد و رجوع از آن برای هبه کننده وجود ندارد. در این خصوص اختلاف نظرهای زیادی میان حقوقدانان وجود دارد و نظر واحدی مبنی بر اینکه هبه عقدی لازم است یا جایز وجود ندارد.
البته با در نظر گرفتن جمیع نظرات و احکام، در مجموع عقد هبه جایز است. به این ترتیب در مواردی می‌توان از هبه رجوع کرد.
هبه چیست؟
هبه در لغت به معنای بخشیدن و دادن چیزی به کسی بدون عوض است. در اصطلاح حقوقی نیز به این معنا است که واهب آن چیزی را که ملک خودش است، رایگان و بلاعوض به دیگری انتقال بدهد. به هبه عطیه و نحله نیز می‌گویند.
برای مشاوره حقوقی آنلاین، می‌توانید با موسسه حقوقی استمرار قانون تماس بگیرید. برای این منظور کافی با شماره تلفن 26291910-021 تماس بگیرید تا جلسات مشاوره حقوقی با وکیل برای شما هماهنگ شود.
هبه به خویشاوندان
هبه و بخشش به خویشاوندان اگرچه فقیر هم نباشد، مستحب است و بخصوص در مورد پدر و فرزند، استحباب آن تاکید شده است. همچنین اگر پدر و مادر، نیاز مالی داشته باشند، هبه و بخشش به آن‌ها واجب عینی است. در هبه مستحب است که پدر بین فرزندانش تفاوتی قایل نشود و به طور مساوی به آن‌ها هبه کند.
عقد هبه در قانون مدنی
بر اساس ماده 795 قانون مدنی، هبه عقدی است که به موجب آن یک نفر مالی را به‌رایگان به شخص دیگری تملیک می‌کند. به عبارت دیگر او مال خود را به طور مجانی به ملکیت دیگری در می‌آورد.
در این عقد سه طرف وجود دارد: واهب، متهب و عین موهوبه:
– واهب کسی است که مالش را تملیک می‌کند.
– متهب کسی است که مال به ملکیت او در می‌آید.
– عین موهوبه نیز مالی است که مورد هبه واقع و بخشش می‌شود.
شرایط هبه چیست؟
طبق قانون عقد هبه واقع نمی‌شود، مگر با قبول متهب (کسی که مال به ملکیت او درمی‌آید) و قبض او. با توجه به این تعریف تا زمانی که متهب مال را قبض (دریافت) نکرده باشد، عقد هبه منعقد نشده است. به این ترتیب در صورت عدم قبض، رجوع هم موضوعیت نمی‌یابد و واهب می‌تواند هر زمان که بخواهد آن مال را پس بگیرد.
رجوع از عقد هبه
رجوع از عقد هبه یکی از ویژگی‌هایی است که در قانون برای هبه در نظر گرفته شده است. به طور کلی رجوع از هبه به طور عام به معنای آن است که واهب مالکیت مال را از متهب پس بگیرد یا به طور عمومی‌تر هدیه داده شده را پس بگیرد.
رجوع هر چند یکی از ویژگی‌های عقد هبه است اما باید در نظر داشت رجوع از هبه دارای شرایطی است که بدون وجود آن‌ها امکان رجوع از هبه یا به طور عام‌تر پس گرفتن هدیه داده شده وجود ندارد. در این زمینه می‌توانید از مشاوره حقوقی تهران بهره‌مند شوید
شرایط رجوع از عقد هبه
اگر عقد هبه منعقد و عین موهوبه هم قبض شده باشد، واهب در صورتی می‌تواند از عقد رجوع کند و مال موهوبه را پس بگیرد که دو شرط محقق شده باشد:
– عین موهوبه موجود باشد.
– حق رجوع واهب از بین نرفته باشد.
به این ترتیب چنانچه عین مال از بین رفته و یا مصرف شده یا به فروش رسیده باشد، دیگر امکان رجوع وجود نخواهد داشت. به علاوه اگر در زمان عقد هبه، واهب یا هدیه دهنده حق رجوع را از خود فسخ کرده باشد امکان رجوع از هبه وجود ندارد.
هبه نامه رسمی و هبه نامه عادی
هبه نامه رسمی یا هبه‌های با سند رسمی، دارای یک مزیت بخصوص هستند، مزیتی که تنها مختص به آن‌ها است و در دیگر انواع هبه‌ها یافت نمی‌شود. در مورد هبه‌نامه‌های رسمی امکان انکار و تردید وجود ندارد. بنابراین هیچ یک از خواهان و خوانده نمی‌تواند مدعی شود که در صحت و اصالت سند مزبور مردد است، چراکه این ادعا از نظر قانون پذیرفتنی نیست.
اما در مورد هبه نامه غیررسمی یا هبه نامه عادی، ادعای انکار و تردید مسموع خواهد بود. در این شرایط با طرح هر یک از دو ادعای انکار یا تردید دادگاه موظف می‌شود بدون تعلل سند را مورد بررسی قرار دهد و بعد از دقت فراوان در مورد اعتبار آن حکم کند.
برای مشاوره حقوقی تلفنی، می‌توانید با موسسه حقوقی استمرار قانون (محاق) تماس بگیرید. برای این منظور کافی با شماره تلفن 26291910-021 تماس بگیرید تا جلسات مشاوره حقوقی با وکیل برای شما هماهنگ شود.
هبه معوض و هبه غیر معوض چیست؟
هبه بر دو نوع معوض و غیرمعوض است:
– نوع نخست هبه، معوض است که واهب در هنگام عقد با متهب شرط کند در عوض چیزی که به او می‌دهد، او نیز عوض آن را رایگان به واهب بدهد یا این که متهب بدون شرط واهب، چیزی در مقابل هبه‌ای که گرفته است به طور رایگان به واهب بدهد.
– مورد دوم هبه، غیرمعوض است که در این نوع، واهب در هنگام عقد هبه، شرط پرداخت عوض بر متهب نکرده باشد و متهب هم چیزی در عوض هبه به واهب پرداخت نکند.
تفاوت هبه معوض با بیع
در هبه معوض، عوضی که در آن قرار داده می‌شود، در مقابل مال موهوب نیست بلکه عوض در مقابل شرط واهب است. این در حالی است که در عقود دیگر مثل بیع، عوض در مقابل عین است.
ایجاب و قبول در عقد هبه
عقد هبه علاوه بر ایجاب، نیاز به قبول نیز دارد و همانند بیع، نکاح و اجاره، ایجاب آن به هر لفظی محقق می‌شود که ظهور عرفی در معنای بخشیدن داشته باشد. به عنوان مثال عباراتی مانند «وهبتک» به معنای «به تو بخشیدم» یا «ملکتک» به معنای «ملک تو کردم».
همچنین قبول هبه با هر لفظی که ظهور عرفی در معنی قبول دارد و دلالت بر رضایت متهب دارد، واقع می‌شود. قبض عین موهوبه شرط صحت این عقد است. البته بعضی از فقها عقیده دارند که قبض، شرط لزوم هبه است.
شرط صحت به این معنا است که متهب علاوه بر قبول هبه باید چیزی را که به او هبه شده است، از واهب تحویل بگیرد و این قبض هم باید به اذن واهب باشد. بنابراین اگر متهب (هبه گیرنده) عین موهوبه را قبض نکند، حکم ملکیت بر آن بار نمی‌شود. همچنین اگر واهب قبل از قبض متهب بمیرد، این عین موهوبه جزو ترکه واهب محسوب می‌شود، چراکه قبض صورت نگرفته است.
رجوع از عقد هبه چه زمان ممکن نیست؟
عقد هبه عقدی جایز است، به این معنا که هر یک از طرفین می‌توانند آن را به هم بزنند، مگر در چند مورد که هبه لازم می‌شود و واهب نمی‌تواند آن را به هم بزند و عین موهوبه را پس بگیرد که شامل موارد ذیل است:
– بخشش به خویشاوندان باشد مثل پدر و مادر
– واهب مال را “قربه الی الله” بخشیده باشد
– هبه معوض باشد؛ اگرچه متهب، عوض خیلی کمی به واهب داده باشد.
– مال موهوبه به حال خود باقی نمانده باشد، بلکه تمام یا بعضی از آن به کلی تلف شده یا صورت آن تغییر کرده باشد. نمونه این وضعیت مانند پارچه‌ای که دوخته شده یا غذایی که خورده شده باشد. همچنین اینکه متهب، مال را به دیگری انتقال داده باشد.
– واهب بعد از تحویل عین موهوبه از دنیا برود یا متهب بعد از تحویل گرفتن فوت کند.
رجوع از هبه چگونه است؟
رجوع در هبه یا با گفتار است، به‌طوری که واهب بگوید «از هبه‌ام برگشتم» یا «مال موهوبه را برگردان» یا به فعل است، مثل برگرداندن عین و گرفتن آن از دست متهب. اگر واهب مال موهوبه را بفروشد، اجاره دهد یا وقف کند، اگر به‌قصد رجوع از هبه باشد، این هم رجوع از هبه است و در رجوع هم اطلاع متهب شرط نیست و صحیح است.
روش رجوع از هبه در قانون مدنی
برای رجوع از هبه نامه، واهب به دادگاه حقوقی مراجعه و دادخواست ارایه می‌کند. در محکمه نیز یکی از این دو حالت دیده می‌شود:
– نخست اینکه هبه ثبت شده و دارای سند رسمی است. در این حالت واهب بدون اینکه نیاز باشد هبه را به اثبات برساند درخواست رجوع خود را مطرح می‌کند.
– دوم آنکه دیگری، زمانی است که هبه به صورت رسمی به ثبت نرسیده است (هبه نامه عادی یا هبه شفاهی). در این حالت واهب مکلف است در دادگاه، نخست انعقاد عقد هبه را به اثبات برساند و آنگاه اعلام کند که می‌خواهد از عقد هبه رجوع کند.
